بازارهای مالی مانند بورس، پر از اصطلاحات و قراردادهایی است که هر کدام به دلیل خاص خود توسعه پیدا کرده‌اند.

ممکن است سوال برانگیز باشد که آیا باید تمام این قراردادها و اصطلاحات را بدانیم یا خیر؟ واقعیت این است که برای معامله در بازار بورس، شناخت تمام این موارد ضروری نیست. با این حال، بسیاری از این مفاهیم در عین ناشناخته بودن، قابلیت اجرای ساده‌ای دارند و سودهای زیادی در پس پرده دارند که با مطالعه یک مقاله ساده، می‌توان به درک مناسبی از آن‌ها دست یافت و از فرصت‌های بزرگ و ساده‌تری نیز بهره‌مند شد.

قراردادهای اختیار معامله نیز یکی از این موارد هستند که در عین ناشناخته بودن، می‌توانند به سادگی و با بازدهی بالا، به سرمایه‌گذاران کمک کنند. در ادامه مقاله می‌توانید اطلاعات کاملی درباره بازار اختیار معامله به دست آورید.

اختیار معامله (Option) چیست؟

یک “قرارداد اختیار معامله” یا Options Contract، به توافقی اشاره دارد که در آن، معامله‌گر حق (نه الزام) دارد که در یک زمان مشخص یا قبل از آن، یک دارایی را با یک قیمت از پیش تعیین‌شده خریداری کند یا بفروشد. در این نوع قرارداد، که به عنوان معاملات آپشن نیز شناخته می‌شود، هیچ اجبار و الزامی برای خرید یا فروش در زمان تعیین‌شده وجود ندارد.

قرارداد اختیار معامله در بورس، همانند سایر بازارهای “مشتقه”، یک توافق نامه است که معامله‌گر می‌تواند با پیش‌بینی قیمت آینده یک ارز یا هر دارایی دیگر، به سود برسد.

معمولاً، سرمایه‌گذاران با تجربه به منظور کنترل ریسک موقعیت‌های باز خود، به بازار اختیار معامله روی می‌آورند.

تاریخچه اختیار معامله

به نظر می‌رسد اولین تجربه قراردادهای اختیار معامله در زمینه کشت زیتون و روغن‌کشی صورت گرفته است. در آن زمان، به دلیل تغییرات آب و هوا، تولید زیتون هر سال با نوساناتی مواجه بود، که تولیدکنندگان در یک سال سودآوری داشته و در سال‌های دیگر ممکن بود ضرر ببینند.

تالس، فیلسوف یونانی، با صاحبان دستگاه‌های روغن‌کشی قرارداد جالبی بست. او به دلیل برداشت زیتون در فصل بهار و در فصل زمستان، دستگاه‌های روغن‌کشی را با یک مبلغ تعیین‌شده در زمان قرارداد اجاره کرد، و در صورتی که دستگاه‌ها را نخواست، مبلغ اجاره به صاحبان دستگاه‌ها بازگشت می‌یافت و تالس هیچ ادعایی بابت این مسئله نداشت.

در سال بعد، زیتون‌ها به میزان زیادی تولید شدند و تالس دستگاه‌ها را با همان مبلغ اجاره قبلی اجاره کرد، سپس آنها را با قیمتی بیشتر به دستگاه‌های روغن‌کشی دیگر و افرادی که علاقه داشتند فروخت، که این کار او را به سود زیادی انجامید.

در واقع، یک اختیار معاملاتی در این معامله موضوع توافق بود. با پرداخت اجاره به پیش، تالس این امکان را داشت که از دستگاه‌ها استفاده کند یا نکند، بدون هرگونه الزام یا تعهد، اما صاحبان دستگاه‌ها نیز موظف بودند که اگر تالس تمایل به استفاده داشت، باید با همان قیمتی که قبلاً تعیین شده بود، موافقت کنند.

سوالی که پیش می‌آید این است که چرا صاحبان دستگاه‌ها با این توافق موافقت کردند؟ دلیل اصلی، وجود عدم اطمینان در آینده کسب و کار آنها بود. آنها نمی‌دانستند که در سال بعد می‌توانند قراردادهای مفیدی منعقد کنند یا نه؛ بنابراین، ارزش عدم اطمینان در آینده برای آنها مهم بود. این نوع توافق را به اختیار خرید (Call Option) می‌نامیم.

مزایای قرارداد اختیار معامله

• اهرم مالی

با توجه به مکانیزم اخذ وجه تضمین در ابتدای قرارداد اختیار معامله، که تنها درصدی از ارزش معامله را شامل می‌شود، می‌توانید بدون نیاز به مبلغ کل ارزش دارایی پایه، آن را معامله کرده و از بازدهی آن بهره‌مند شوید.

به عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار با پرداخت ۱٬۰۰۰ تومان، اختیار معامله ۱۰٬۰۰۰ سهم یک شرکت پتروشیمی را با قیمت توافقی ۳۵۰ تومان و با سررسید ۴ ماهه خریداری می‌کند. در صورتی که قیمت سهم به ۴۰۰ تومان افزایش یابد، سود خریدار در این حالت برابر با ۴۹۹٬۰۰۰ تومان (۱۰۰۰ – (۱۰٬۰۰۰ × (۳۵۰ – ۴۰۰))) خواهد بود.

• مزیت زمانی برای تصمیم‌گیری

قراردادهای اختیار معامله به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که با پرداخت بخشی از قیمت سهم، جریان معاملات خود را تضمین کرده و تا زمان سررسید، به تصمیم‌گیری مناسب برای خود بپردازند.

• کسب درآمد

در این بازار، با تحلیل صحیح و پیش‌بینی دقیق، می‌توان با هر افزایش یا کاهش قیمت، درآمد کسب کرد. به عبارت دیگر، برخلاف معاملات سهام که تنها از افزایش قیمت سود محقق می‌شود، در معاملات اختیار معامله، اگر پیش‌بینی کاهش قیمت یک دارایی در آینده داشته باشید، می‌توانید با فروش اختیار خرید یا خرید اختیار فروش، از سود حاصل از این پیش‌بینی بهره‌مند شوید.

همچنین، در بازارهای صعودی، معامله‌گران می‌توانند با استفاده از موقعیت‌های خرید اختیار خرید یا فروش اختیار فروش، به سود برسند. این امکان نیز برای معامله‌گران وجود دارد که بدون داشتن سهم پایه، از نوسانات قیمت آن سود ببرند.

• کاهش ریسک

با خرید قرارداد اختیار معامله، با جایگزینی یک دارایی پایه با دیگری، ریسک سرمایه‌گذاری ممکن است کاهش یابد و هزینه زیان محدود به هزینه‌ی خرید اختیار معامله محدود می‌شود. در واقع، قراردادهای اختیار معامله به عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک استفاده می‌شوند تا به سرمایه‌گذار این امکان را بدهند که در برابر نوسانات نامطلوب قیمت، ریسک خود را کنترل کنند.

قرارداد اختیار معامله چه تشابهی با قرارداد آتی دارد؟

قرارداد اختیار معامله و قرارداد آتی، به دلیل ایجاد اهرم برای سفته‌بازان، ابزارهایی مشابه به حساب می‌آیند. این دو نوع ابزار، که به عنوان ابزارهای مشتقه شناخته می‌شوند، ابتدا به منظور مدیریت و پوشش ریسک ایجاد شدند. اما به مرور زمان، انگیزه‌های سرمایه‌گذاران سفته‌باز نیز موجب شد تا این اوراق مشتقه در بازار بیشتر مورد داد و ستد قرار گیرند.

اما تفاوت اصلی بین این دو ابزار در این است که در قراردادهای آتی، زیان بالقوه سفته‌باز در مقایسه با سود احتمالی آن بیشتر است. در اختیار معامله بورس کالا، بدون در نظر گرفتن میزان کاهش قیمت دارایی پایه، ضرر خریدار به طور ثابت و برابر با مبلغ پرداختی برای خرید اختیار است. همچنین، در قرارداد آتی، طرفین متعهد به اجرای قرارداد هستند در حالی که در قرارداد اختیار معامله، یک طرف متعهد و طرف دیگر دارای اختیار برای اجرای قرارداد می‌باشد.

چگونه وارد بازار اختیار معامله سهام شوم؟

افرادی که تمایل دارند به بازار اختیار معامله بورس کالا ورود پیدا کنند، در گام اول باید کد بورسی خود را دریافت کنند. سپس باید بدانیم کد اختیار معامله چیست و در مرحله بعد برای دریافت کد معاملات آپشن، به کارگزاری‌های دارای مجوز معاملات مشتقه سهام مراجعه کنند و پس از تکمیل فرم‌های مربوطه، دسترسی به سیستم آنلاین اختیار معامله‌های جدید برای آن‌ها فراهم می‌شود.

نکته: فقط از طریق سامانه آنلاین، معاملات اختیار معاملات سهام قابل انجام است و هیچ سفارشی به صورت تلفنی یا آفلاین انجام نخواهد شد.

مفاد قرار داد اختیار معامله

در لحظه انعقاد هر قرارداد اختیار معامله، جزئیات زیر مشخص می‌گردد:

• مبلغ با قیمت اختیار معامله (Premium)

پرمیوم یا قیمت اختیار معامله، مبلغی است که خریدار اختیار معامله به فروشنده اختیار معامله می‌پردازد.

 

• دارایی پایه (Underlying asset)

دارایی پایه، همان دارایی اصلی یا موضوع قرارداد است که خریدار اختیار معامله، اختیار خرید یا فروش آن را می‌خرد.

 

• قیمت اعمال با قیمت توافقی (Exercise price or Strike price)

قیمت اعمال، قیمتی است که در لحظه انعقاد قرارداد تعیین می‌شود و خرید یا فروش دارایی در آینده بر اساس این قیمت انجام می‌شود.

 

• سررسید یا تاریخ انقضا (Exercise date or Expiration date or maturity)

سررسید یا تاریخ انقضا، تاریخی است که در قرارداد مشخص می‌شود و امکان اعمال اختیار در آن تاریخ (در قراردادهای نوع اروپایی) یا قبل از آن (در قراردادهای نوع آمریکایی) وجود دارد.

انواع قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال

قراردادهای اختیار معامله به دو دسته اروپایی و آمریکایی تقسیم می‌شوند.

در نوع اروپایی، اعمال اختیار معامله تنها در زمان سررسید قابل اجراست و خریدار این نوع قرارداد قبل از سررسید امکان استفاده از اختیار خود را ندارد.

در حالی که در نوع آمریکایی، امکان اعمال اختیار معامله در زمان سررسید و هر زمانی قبل از آن وجود دارد.

تمام قراردادهای اختیار‌ معامله‌ سهام در بازار سرمایه ایران اروپایی هستند.

انواع اختیار معامله از نظر سود یا زیان

قراردادهای اختیار معامله از نظر وضعیت سود و زیان به سه حالت تقسیم می‌شوند. یعنی قرارداد اختیار معامله ممکن است در سود، زیان یا بی‌تفاوت باشد. با شناخت اینکه چه نمادهایی اختیار معامله دارند و بررسی دقیق هرکدام، می‌توان معاملات را به سمت سوددهی پیش برد. انواع اختیار معامله از نظر سود و زیان عبارتند از:

• قرارداد اختیار معامله خرید

1. قرارداد اختیار معامله خرید در سود

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله خرید نسبت به قیمت نهایی سهم پایه در بازار نقدی پایین‌تر باشد قرارداد اختیار معامله خرید در سود است.

یعنی کسی که اختیار خرید دارد، می‌تواند سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله از بازار نقدی ارزان‌تر بخرد.

مثال: اگر قیمت نهایی سهم پایه ۵۰۰ تومان باشد، قرارداد اختیار خرید باقیمت اعمال ۲۵۰ تومان در سود است.

 

2. قرارداد اختیار معامله خرید در زیان

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله خرید نسبت به قیمت نهایی سهم پایه در بازار نقدی بالاتر باشد قرارداد اختیار معامله خرید در زیان است.

یعنی کسی که اختیار خرید دارد، سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله از بازار نقدی گران‌تر می‌خرد.

مثال: اگر قیمت نهایی سهم پایه ۵۰۰ تومان باشد، قرارداد اختیار خرید باقیمت اعمال ۷۵۰ تومان در زیان است.

 

3. قرارداد اختیار معامله خرید بی‌تفاوت

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله خرید با قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی برابر باشد می‌گویند قرارداد معامله خرید بی‌تفاوت است.

 

• قرارداد اختیار معامله فروش

1. قرارداد اختیار معامله فروش در سود

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله خرید، نسبت به قیمت نهایی سهم پایه در بازار نقدی بالاتر باشد قرارداد اختیار معامله خرید در سود است.

یعنی کسی که اختیار فروش دارد، می‌تواند سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله از بازار نقدی گران‌تر بفروشد.

مثال: اگر قیمت نهایی سهم پایه ۵۰۰ تومان باشد. قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۷۵۰ تومان در سود است.

 

2. قرارداد اختیار معامله فروش در زیان

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله فروش نسبت به قیمت نهایی سهم پایه در بازار نقدی پایین‌تر باشد قرارداد اختیار معامله خرید زیان است.

یعنی کسی که اختیار فروش دارد، می‌تواند سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله از بازار نقدی ارزان‌تر بفروشد.

مثال: اگر قیمت نهایی سهم پایه خودرو ۵۰۰ تومان باشد. قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۲۵۰ تومان در زیان است.

 

3. قرارداد اختیار معامله فروش بی‌تفاوت

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله فروش با قیمت نهایی سهم پایه در بازار نقدی برابر باشد می‌گویند قرارداد معامله فروش بی‌تفاوت است. 

نکته:

قراردادهای جدید معرفی شده در بازار اختیار معامله باید همواره شامل امکان معامله حداقل سه قرارداد باشند، حداقل یک قرارداد در سود و یک قرارداد حداقل در زیان. هنگام تحویل قراردادهای اختیار معامله، خریداران تنها می‌توانند قراردادهای در سود را برای تسویه نقدی اعمال کنند.

کسب سود از نوسانات قیمت بدون نیاز به داشتن دارایی پایه

در قراردادهای اختیار معامله، شما نیازی به داشتن دارایی پایه ندارید تا بتوانید وارد موقعیت خرید یا فروش شوید. اگرچه برخی کارگزاری‌ها برای اطمینان بیشتر از ایفای تعهد از سوی فروشنده اختیار خرید، شرط داشتن سهم یا دارایی پایه را برای ورود قرار می‌دادند، اما بسیاری از کارگزاری‌ها تنها به دریافت وجه تضمین محدود می‌شوند.

کال مارجین شدن در قراردادهای اختیار معامله

از آنجایی که در قراردادهای اختیار معامله، فروشندگان موظفند مبلغی به‌عنوان وجه تضمین را به صورت سپرده نقدی نزد امین (بورس کالا) واریز کنند، بر اساس دستورالعمل بورس کالای ایران، افرادی که می‌خواهند موقعیت فروش در قراردادهای اختیار معامله را اخذ کنند، باید ۲۰ درصد ارزش قرارداد را به‌عنوان وجه تضمین اولیه نزد بورس سپرده گذاری کنند. به علاوه، پس از اخذ موقعیت، موجودی سپرده گذاری شده همیشه باید بیشتر از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم باشد.

به عنوان یک مثال فرضی، آقای احمدی تصمیم دارد سه موقعیت فروش در نماد ضجار۱۰۳۸ را اخذ کند. مقدار وجه تضمینی که باید واریز کند به قیمت فروش معاملات بستگی دارد. به عبارت دیگر، او موظف است ۲۰ درصد ارزش معامله را به حساب کارگزاری واریز کند.

اگر اندازه قرارداد نماد ضجار ۱۰۰۳۱ برابر با ۱۰۰۰ باشد و آقای احمدی قصد داشته باشد هر موقعیت را با قیمت ۶۱ ریال اخذ کند، ارزش قرارداد به صورت زیر محاسبه می‌شود:

\[ \text{ارزش قرارداد} = \text{قیمت قرارداد} \times \text{اندازه قرارداد} \times \text{تعداد موقعیت} \]

\[ \text{ارزش قرارداد} = ۶۱ \times ۱۰۰۰ \times ۳ = ۱۸۳۰۰۰ \text{ ریال} \]

میزان وجه تضمین اولیه برابر با ۲۰ درصد از ارزش قرارداد، به میزان ۳۶۶۰۰ ریال است.

در واقع، آقای احمدی برای اخذ ۳ موقعیت فروش در نماد ضجار ۱۰۰۳۱ با قیمت ۶۱ ریال، باید مبلغ وجه تضمین ۳۶۶۶۰۰ ریال را واریز کند. افزایش قیمت قرارداد منجر به افزایش وجه تضمین می‌شود. در صورتی که پس از پایان جلسه معاملاتی، موجودی حساب فروشنده قرارداد اختیار معامله به کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم برسد، او به عنوان فرد کال مارجین شناخته می‌شود.

برای رفع این وضعیت، می‌بایست حداکثر تا ساعت ۱۱:۳۰ روز کاری بعد، موجودی حساب خود را افزایش داده و یا موقعیت‌های فروش خود را ببندد.

در صورت عدم اقدامات لازم از سوی فرد کال مارجین شده، کارگزار مجبور خواهد بود تا موقعیت‌های وی را به میزان مورد لازم ببندد.

توجه: مقدار وجه تضمین مورد نیاز هر روز توسط بورس محاسبه و اعلام می‌شود.

انواع موقعیت‌ها در اختیار معامله

در هر قرارداد اختیار معامله، دو طرف وجود دارد: فروشنده و خریدار. این دو طرف به دو نوع اختیار، یعنی اختیار خرید و اختیار فروش، مرتبط هستند. در نتیجه، موقعیت‌های مختلف در معاملات اختیار معامله به شرح زیر است:

• موقعیت خرید اختیار خرید (Long Call Option)

به دارنده این موقعیت اجازه داده می‌شود که تا تاریخ سررسید، با یک قیمت معین، مقدار معینی از دارایی مبنا را خریداری کند که این قیمت و تاریخ سررسید در مشخصات قرارداد ذکر شده است. این وضعیت به دارنده این موقعیت امکان می‌دهد که از افزایش قیمت‌ها تا تاریخ سررسید سود کسب کند.

به عبارت دیگر، اگر خریدار پیش‌بینی کند که قیمت دارایی پایه تا تاریخ سررسید از قیمتی که در قرارداد معین شده است، بیشتر خواهد بود، او وارد موقعیت خرید می‌شود. در این شرایط، خریدار می‌تواند دارایی را که در بازار نقدی به قیمت بالاتری معامله می‌شود، با قیمت کمتری که در قرارداد تعیین شده است، خریداری کند و سپس آن را با قیمت بازار نقدی به فروش برساند.

هر چه اختلاف قیمت دارایی پایه با قیمت اعمال بیشتر شود، سود خریدار اختیار خرید نیز بیشتر خواهد بود. اما اگر قیمت در بازار افزایش نیابد یا کاهش پیدا کند، خریدار گزینه خرید (call option) هیچ تعهدی برای خرید سهم یا دارایی نخواهد داشت و تنها میزانی برابر با مبلغ پرداختی برای بیمه خواهد از دست داد.

 

• موقعیت فروش اختیار خرید (Short Call Option)

فروشنده این گزینه متعهد است که در تاریخ سررسید و با قیمت معین، مقدار مشخصی از دارایی پایه را به خریدار بفروشد. این موقعیت، به عنوان فروش، به خریدار گزینه خرید منتقل می‌شود. افرادی که در این موقعیت هستند، از نزول قیمت‌ها سود خواهند برد. پیش‌بینی آن‌ها این است که قیمت دارایی تا تاریخ سررسید کاهش پیدا می‌کند یا به قیمت اعمال شده خواهد رسید. به عبارت دیگر، در صورتی که در تاریخ سررسید، قیمت دارایی به گونه‌ای باشد که احتمال صرف نظر خریدار گزینه خرید از اجرای اختیار خود باشد، در این حالت سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار است، که به آن “پریمیوم” می‌گویند.

 

• موقعیت خرید اختیار فروش (Long Put Option)

خریدار این قرارداد مجاز است که در تاریخ سررسید، تعداد مشخصی از حجم اختیار معامله را با یک قیمت ثابت به فروشنده اختیار بفروشد. در این حالت، خریدار توقع دارد که قیمت دارایی پایه به سمت کاهش حرکت کند، و تنها در صورتی سود خواهد برد که پیش‌بینی‌اش صحیح باشد و در تاریخ سررسید، قیمت دارایی پایه کمتر از قیمت اعمال باشد. به این ترتیب، خریدار قادر خواهد بود دارایی را با یک قیمت پایین‌تر از بازار نقدی بخرد و در تاریخ اعمال آن را با قیمت بالاتری که از قیمت نقدی خریداری شده است، بفروشد.

در اختیار فروش نیز، همانند اختیار خرید، هرچه اختلاف قیمت دارایی پایه در بازار نقدی نسبت به قیمت اعمال بیشتر باشد، سود خریدار افزایش خواهد یافت. اما تفاوت اینجاست که در اختیار فروش، هر چه قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد، سود خریدار افزایش می‌یابد.

 

• موقعیت فروش اختیار فروش (Short Put Option)

دارنده این اختیار متعهد می‌شود که در تاریخ سررسید، با یک مبلغ مشخص، مقداری از حجم اختیار معامله را از خریدار این اختیار بخرد. سود برای دارنده این موقعیت زمانی ایجاد می‌شود که قیمت‌ها در تاریخ سررسید به حدی افزایش یابد که خریدار این اختیار از اعمال حق خود صرف نظر کند. در این صورت، سود آن برابر با فروش قرارداد این اختیار معامله در تاریخ معامله آن است. که به آنpremium اختیار گفته می‌شود.

موقعیت‌های خرید و فروش اختیار خرید

این نوع اختیار معامله به خریدار این گزینه را ارائه می‌دهد تا در آینده، در زمان و با قیمت مشخص، مقدار معینی از یک دارایی را خریداری کند.

به عنوان مثال، فرض کنید خریدار اختیار معامله خرید، یک قرارداد را با پریمیوم ۵ تومان از فروشنده اختیار معامله خریده باشد. قیمت اعمال قرارداد اختیار معامله هم ۱۰۰ تومان بوده و مهلت سررسید قرارداد، ۲ ماه آینده است. اگر در زمان سررسید، قیمت نقدی دارایی پایه در بازار بیشتر از قیمت اعمال باشد، خریدار سود خواهد کرد. به عنوان مثال، اگر قیمت نقدی دارایی پایه در بازار به ۱۳۰ تومان رسیده باشد ولی قیمت اعمال قرارداد ۱۰۰ تومان باقی مانده باشد، با اعمال اختیار خرید، خریدار ۲۵ تومان (۳۰ تومان منهای ۵ تومان) سود خواهد کرد.

در صورتی که قیمت نقدی دارایی در بازار، کمتر از قیمت تعیین شده برای اعمال در زمان سررسید باشد، خریدار حق اعمال قرارداد را داراست، اما این امر برای فروشنده الزام آور نیست؛ بنابراین ضرر خریدار محدود به مبلغ پرداختی به‌عنوان پریمیوم خواهد بود.

در موقعیت فروش اختیار معامله خرید، عکس خرید اختیار معامله خرید رخ می‌دهد. اگر قیمت نقدی دارایی پایه پایین‌تر از قیمت اعمال باشد، فروشنده به میزان پرداختی برای پریمیوم سود خواهد کرد. به مقدار افزایش قیمت نقدی دارایی پایه نسبت به قیمت اعمال، فروشنده در صورت افزایش قیمت متضرر خواهد شد.

موقعیت‌های خرید و فروش اختیار فروش

برای بهترین درک از موقعیت خرید اختیار معامله فروش، فرض کنید پریمیوم ۷ تومان و قیمت اعمال ۷۰ تومان باشد. اگر قیمت نقدی دارایی پایه کمتر از این مقدار باشد، خریدار اختیار معامله فروش بهتر است که از اختیار خود استفاده کند. به عنوان مثال، اگر قیمت نقدی به ۵۰ تومان برسد، با اعمال اختیار، خریدار می‌تواند دارایی پایه را با قیمت ۷۰ تومان بفروشد و سودی به اندازه ۱۳ تومان (تفاوت قیمت اعمال و پریمیوم) حاصل کند.

توجه داشته باشید که از نقطه الف تا نقطه ب (که در تصویر بالا مشخص شده)، هرگونه کاهش قیمت هنوز مزیتی برای خریدار اختیار معامله ندارد؛ چراکه این فاصله برابر با مبلغ پرداختی به عنوان پریمیوم (۷ تومان) تا نقطه صفر است.

همچنین، اگر قیمت نقدی دارایی پایه افزایش یابد، منطقی نیست که خریدار از اختیار خود استفاده کند؛ زیرا این افزایش تنها تا حداکثر مبلغ پرداختی به عنوان پریمیوم (۷ تومان) بهره‌مند خواهد کرد.

در مورد موقعیت فروش اختیار معامله فروش، این امر عکس خرید اختیار معامله فروش است. در این قرارداد، افزایش قیمت دارایی پایه باعث سود فروشنده اختیار تا حداکثر پریمیوم ممکن (۷ تومان) می‌شود. همچنین، هرچه کاهش قیمت دارایی پایه بیشتر باشد، ضرر فروشنده اختیار فروش نیز بیشتر خواهد بود.

دامنه سود و زیان قراردادهای اختیار معامله

معاملات مربوط به قراردادهای اختیار معامله بدون محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد. به این ترتیب، افرادی که در اختیار موقعیت‌های خرید و فروش قرار دارند، محدودیت‌هایی بر روی میزان ضرر خود اعمال می‌کنند. در حالی که دامنه سود در معاملات خرید اختیار نامحدود است، در معاملات فروش این دامنه تا قیمت اعمال محدود است. با این حال، دارندگان موقعیت فروش در معاملات خرید، می‌توانند بدون محدودیت درآمد کسب کنند، درحالی‌که دارندگان موقعیت فروش در معاملات فروش، محدود به قیمت اعمال ضرر خواهند بود.

• سود و زیان خریدار و فروشنده چگونه محاسبه می‌شود؟

در بازار اختیار، دو گروه اصلی به نام خریداران (Holder) و فروشندگان (Writer) درگیر معاملات هستند. هر دو گروه می‌توانند اختیار خرید یا فروش را داشته باشند.

سود حاصل از معاملات برای خریداران اختیار (به طور مستقل از خرید یا فروش دارایی) نامحدود است، درحالی‌که هزینه زیان همان مقداری است که در زمان شروع معامله برای خرید اختیار پرداخت کرده‌اند (پریمیوم).

در مقابل، سود فروشندگان اختیار (به طور مستقل از فروش یا خرید دارایی) محدود است. به عبارت دیگر، مقدار سود برابر با پریمیوم دریافتی در زمان اعطای حق اختیار از خریدار است، اما اگر نتوانند به‌طور صحیح از آینده پیش‌بینی کنند، ممکن است به زیان نامحدودی دچار شوند.

ریسک‌های قرارداد اختیار معامله

نقدشوندگی بازار: ممکن است در برخی مواقع، نماد مربوطه از حجم عرضه و تقاضای کمتری برخوردار باشد؛ درصد درست بودن تحلیل‌های ما کمتر است.

مارجین کال: در صورتی که زیان ناشی از موقعیت فروش اختیار خرید یا فروش، بیشتر از وجه تضمین اولیه آن باشد، فروشنده ممکن است مارجین کال (margin call) را تجربه کند. به این معنا که باید مبلغ وجه تضمین خود را افزایش دهد یا موقعیت معکوسی را در اختیار بگیرد.

البته راهکارهایی برای کنترل این ریسک‌ها وجود دارد مانند چند حرف یونانی مهم برای مدیریت ریسک اختیار ها و … .

چند حرف یونانی مهم برای مدیریت ریسک اختیار معامله ها عبارتند از: دلتا، گاما، وگا و تتا

منظور از راهبرد در اختیار معامله چیست؟

راهبرد یا استراتژی اختیار معامله است از خرید یا فروش همزمان چند اختیار معامله با یکدیگر یا همراه با سهم پایه موضوع قرارداد، که به منظور پوشش ریسک، به دست آوردن سود بیشتر و یا تنوع دادن سبد سرمایه‌گذاری انجام می‌شود.

از انواع استراتژی اختیار معامله، می‌توان به راهبردهای ترکیبی متقارن اشاره کرد که شامل ترکیب‌های مختلف هر دو قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش صادره بر روی یک سهام خاص می‌باشد.

 

• استراتژی استرادل (Straddel strategy):

از میان راهبردهای ترکیبی متقارن، یکی از متداول‌ترین‌ها، راهبرد “استرادل” است که به دو صورت “استرادل خرید” و “استرادل فروش” انجام می‌شود.

در استرادل خرید، یک قرارداد اختیار خرید و یک قرارداد اختیار فروش بر روی یک دارایی با قیمت توافقی و تاریخ انقضای یکسان صادر می‌شود. به طور کلی، استرادل به عنوان یکی از راهبردهای طبیعی‌ترین و مناسب‌ترین در هنگام پیش‌بینی نوسانات شدید قیمت‌ها در نظر گرفته می‌شود.

اگر قیمت دارایی در تاریخ انقضا به قیمت توافقی قراردادها نزدیک باشد، اجرای راهبرد متقارن ممکن است منجر به زیان شود. در صورتی که قیمت دارایی در حال نزدیک شدن به قیمت توافقی (به شکل کاهش یا افزایش) باشد، سرمایه‌گذار ممکن است سود قابل توجهی به دست آورد.

راهبرد استرادل مناسب زمانی است که سرمایه‌گذار انتظار دارد قیمت دارایی نوسانات زیادی داشته باشد، اما نمی‌تواند جهت نوسان (کاهش یا افزایش) را پیش‌بینی کند.

 

• ارزش ذاتی و زمانی قرارداد اختیار معامله:

میزان سود یا زیان سرمایه‌گذار در زمان اجرای معامله به دلیل اختلاف قیمت دارایی پایه با قیمت اعمال اختیار معامله متغیر است و در اختیار خرید و اختیار فروش تفاوت دارد. به عنوان مثال، در اختیار خرید، اگر قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال باشد، خریدار سود می‌کند. بنابراین، ارزش ذاتی اختیار خرید به صورت زیر محاسبه می‌شود:

قیمت اعمال – قیمت نقدی دارایی پایه = ارزش ذاتی قرارداد اختیار خرید

اختیار فروش، برعکس اختیار خرید است و اگر قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد، خریدار اختیار فروش سود می‌کند. بنابراین، ارزش ذاتی اختیار فروش به صورت زیر محاسبه می‌شود:

قیمت نقدی دارایی پایه – قیمت اعمال = ارزش ذاتی قرارداد اختیار فروش

قیمت یک اختیار معامله نه تنها به ارزش ذاتی آن بستگی دارد بلکه شامل ارزش زمانی نیز می‌شود. زمان انقضای اوراق اختیار معامله تأثیر زیادی بر قیمت دارد، زیرا با طولانی‌تر شدن زمان انقضا، احتمال افزایش قیمت این اوراق نیز بیشتر می‌شود. اما با نزدیک شدن به زمان انقضا، ارزش زمانی اوراق اختیار  به صفر کاهش می‌یابد. بنابراین، ارزش یک اختیار معامله هم شامل ارزش ذاتی و هم ارزش زمانی آن است.

وضعیت بازدهی اختیار معامله

قرارداد اختیار از جنبه‌های بازدهی ممکن است در وضعیت‌های گوناگونی قرار گیرد:

• اختیار معامله در سود (in the money): قرارداد اختیار معامله فروش، هر زمان که قیمت اعمال آن از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی بیشتر باشد، و قرارداد اختیار معامله خرید، هر زمان که قیمت اعمال آن از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی کمتر باشد، وضعیت اختیار در سود است.

مثال: اگر قیمت پایانی سهم پایه خودرو ۵۰۰ تومان باشد. قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۷۵۰ تومان در سود است.

• اختیار معامله بی‌تفاوت (at the money): وضعیتی است که قیمت اعمال قرارداد اختیار معامله با قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی برابر است.
• اختیار معامله در زیان (out of the money): هرگاه اختیار معامله فروش، هرگاه قیمت اعمال آن از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی کمتر باشد، و قرارداد اختیار معامله خرید، هرگاه قیمت اعمال آن از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی بیشتر باشد، وضعیت اختیار معامله در زیان است. در ادامه مثالی آورده‌ایم تا بهتر بفهمیم اختیار در زیان به چه معناست.

مثال: اگر قیمت پایانی سهم پایه ۵۰۰ تومان باشد. قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۲۵۰ تومان در زیان است.

وجه تضمین اختیار معامله سهام

به طور کلی وجه تضمین به ۲ دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از: «وجه تضمین اولیه» و «وجه تضمین لازم»

• وجه تضمین اولیه

حق اعمال قرارداد در قراردادهای اختیار ، به عهده فردی است که در موقعیت خرید قرار دارد. بنابراین، خریدار برای ثبت سفارش در قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش، نیازی به واریز وجه تضمین ندارد. برای صورت‌گیری معامله، خریدار تنها باید مبلغ معامله به همراه کارمزد‌های مرتبط را در حساب عملیاتی خود داشته باشد. برای محاسبه ارزش معامله، کافی است قیمت اختیار مورد نظر را در اندازه قرارداد ضرب کنید.

هرچند فروشنده موظف به انجام تعهدات در قبال خریدار است، اما برای ثبت سفارش فروش، خریدار باید مبلغی به عنوان وجه تضمین اولیه در حساب معاملاتی خود داشته باشد. این مبلغ ثابت است و تنها در زمان ثبت سفارش فروش کاربرد دارد. امکان مشاهده مبلغ وجه تضمین در تابلو معاملاتی نماد وجود دارد.

• وجه تضمین لازم

پس از ثبت سفارشات فروش در بازار بورس (معروف به موقعیت باز معامله)، مبلغ نهایی وجه تضمین به عنوان وجه تضمین لازم، در پایان جلسه معاملاتی تعیین و اعلام می‌شود. بنابراین، بر اساس اعلام روزانه، مشتری موظف است حداقل ۷۰ درصد از مبلغ اعلام شده را در حساب قدرت خرید خود در سامانه‌های معاملاتی داشته باشد. در غیر این صورت، اخطاریه افزایش وجه تضمین ارسال می‌شود و مشتری ملزم به شارژ کردن قدرت خرید خود می‌باشد.

تاثیر اقدامات شرکت بر روی اختیار معامله

در صورت توقف یا بازگشایی نماد معاملاتی شرکت به هر دلیلی، فرآیند توقف یا بازگشایی قرارداد اختیار همزمان با سهم پایه در بازار نقدی اجرا و به یک شیوه هماهنگ صورت می‌گیرد.

علاوه بر این، اگر شرکت به افزایش سرمایه بپردازد، تغییراتی در قیمت اعمال، اندازه قرارداد و سقف موقعیت‌های گروه اختیار معامله اعمال خواهد شد. این تعدیلات توسط بورس قبل از بازگشایی نماد اختیار معامله به صورتی که از طریق فرمول محاسبه شده است، اعمال و اعلام می‌گردد.

تقسیم سود نقدی موجب تعدیل قیمت‌های اجرایی در قراردادهای اختیار معامله می‌شود. قبل از بازگشایی نماد اختیار معامله، بورس نیز تغییرات مورد نیاز را با استفاده از یک فرمول مشخص بر روی قیمت‌های اجرایی اعمال می‌کند.

سود تقسیمی مصوب مجمع – قیمت اعمال =‌ قیمت اعمال تعدیل شده

نحوه معامله قرارداد اختیار معامله

با توضیحاتی که درباره اختیار معامله داده شد و توجه به تعریف این مفهوم، هم‌اکنون می‌توانید با توجه به شرایط بازار سهام مربوط به قرارداد اختیار معامله به بررسی تکنیکال و فاندامنتال آن سهم اقدام‌کنید. همچنین بررسی نمودار قرارداد اختیار  از جهت عرضه و تقاضا، هماهنگی استراتژی‌های معاملاتی با قرارداد اختیار معامله، وضعیت کلی بازار و موقعیت سهام نیز باید به شکلی دقیق تحلیل شوند. در نتیجه، می‌توانید براساس این تحلیل‌ها، به حالت‌های خرید یا فروش در قراردادهای اختیار معامله (buy یا sell) اقدام کنید.

فیلتر اختیار معامله هفته منتهی ۱ آذر ۱۴۰۲

نحوه تسویه نقدی اختیار معامله سهام

در این روش تسویه، قیمتی که بر اساس آن دارایی پایه در زمان تسویه نقدی ملاک تسویه است. انجام تسویه نقدی به صورت دوجانبه است؛ یعنی خریدار و فروشنده باید با این روش موافقت کنند. اگر مشخصات قرارداد اجازه تسویه جزئی نقدی را فراهم کند، بخشی از قرارداد به صورت نقدی تسویه و قسمت دیگر به صورت فیزیکی انجام خواهد شد. مبلغ مورد نظر بر اساس اختلاف قیمت قرارداد و قیمت شاخص در روز تسویه نقدی محاسبه می‌شود. این روش تسویه نه تنها به پرتفوی مشتری افزوده نمی‌شود بلکه از دارایی فروشنده هم کم کسر نمی‌شود. تاریخ تسویه نقدی یک روز پیش از تاریخ سررسید قرارداد تعیین می‌شود.

جزییات فرم درخواست تسویه نقدی اختیار

در این فرم، گزینه‌هایی وجود دارد که ممکن است بر دارایی‌های شما تأثیرگذار باشند. بنابراین، آشنایی با عملکرد هر یک از این گزینه‌ها، حیاتی است. موارد موجود در این فرم عبارتند از:

موافقت با تسویه به کسر: فعال‌سازی این گزینه به معنای تسویه نقدی تنها برای بخشی از قرارداد شما است که قابل تسویه نقدی است. به‌عنوان مثال، اگر اندازه قرارداد شما ۱۰۰۰ سهم باشد و تعداد سهم قابل تخصیص جهت تسویه نقدی ۷۵۰ سهم باشد، تسویه نقدی فقط برای ۷۵۰ سهم انجام می‌شود. اما برای ۲۵۰ سهم باقی‌مانده، فرآیند تسویه نقدی صورت نمی‌گیرد و در صورت تایید، به صورت فیزیکی انجام نمی‌شود.

نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که اگر شما دارای ۲ قرارداد یا بیشتر باشید، شرایط مابقی قرارداد به فرآیند تسویه فیزیکی ختم می‌شود و تسویه نقدی انجام نمی‌شود.

اعمال حداکثری: با فعالسازی این گزینه، تمام موقعیت‌های باز شما در نماد مربوطه (در روز تسویه نقدی) اجرا می‌شود.

تعداد درخواست برای تسویه: در این قسمت، تعیین می‌کنید که از کدام موقعیت‌ها تمایل به تسویه نقدی دارید.

موافقت با اعمال در صورت کسری موقعیت: استفاده از این گزینه فقط زمانی مناسب است که پیش از تاریخ تسویه، تعداد مورد نیاز برای تسویه را مشخص کرده‌اید اما در زمان تسویه، تعداد موقعیت‌های شما کمتر از تعداد درخواستی باشد. در این حالت، با انتخاب این گزینه، حداکثر تعداد موقعیت باز موجود در دارایی‌های شما در تسویه نقدی شرکت داده خواهد شد.

به عنوان مثال، فرض کنید یک معامله‌گر ۲۵ موقعیت خرید داشته و در کادر «تعداد درخواست» تعداد ۱۲ موقعیت را وارد کرده باشد. اگر تعداد موقعیت‌های باز او در روز تسویه به ۱۰ موقعیت کاهش یابد، در روز تسویه، ۱۰ موقعیت باقیمانده جایگزین ۱۲ موقعیت وارد شده قبلی خواهد شد.

نحوه تسویه فیزیکی اختیار سهام

تسویه فیزیکی نیازمند داشتن دارایی پایه در پرتفوی فروشنده اختیار خرید و خریدار اختیار فروش است. در صورت نداشتن این دارایی، تسویه به صورت نقدی انجام می‌شود. این نوع تسویه نیازمند تأمین ارزش بازاریابی قرارداد اختیار معامله به علاوه هزینه‌های تسویه نهایی برای خریدار اختیار خرید و فروشنده اختیار فروش است. اگر وجوه لازم برای تسویه وجود نداشته باشد، مسئولیت کامل بر عهده کارگزاری است. در این نوع تسویه، دارایی مذکور از پرتفوی فروشنده کاسته و به پرتفوی خریدار اضافه می‌شود.

در صورتی که در زمان سررسید، قرار بر تحویل فیزیکی باشد و دارنده موقعیت باز فروش به تعهد خود عمل نکند، قرارداد اختیار معامله بر اساس قیمت پایه دارایی (مانند صندوق سلام) در زمان تسویه فیزیکی تسویه نقدی خواهد شد و ممکن است به جریمه‌ای تحت عنوان جریمه نکول اختیار معامله مبادرت شود. جریمه نکول اختیار معامله برابر با یک درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت اعمال خواهد شد.

تفاوت اختیار اروپایی و امریکایی

تفاوت بین اختیار معامله‌های آمریکایی و اروپایی در زمان قابلیت اعمال آن‌ها است. اختیارهای آمریکایی می‌توانند در هر زمانی قبل از سررسید اعمال شوند، اما اختیارهای اروپایی تنها در زمان سررسید اعمال می‌گردند.

برای مثال، اگر یک اختیار معامله آمریکایی به مدت ۶ ماه بسته شده باشد، خریدار می‌تواند قبل از ۶ ماه (به عنوان مثال، بعد از ۳ ماه از زمان انعقاد اختیار معامله)، اگر فکر کند که با اعمال اختیار معامله، سود داشته است، می‌تواند در همان زمان از اختیار خود استفاده کرده و آن را اجرا کند.

سخن پایانی

اکنون با اطلاعاتی که دارید، به‌دانسته‌هایی درباره این قراردادها دست پیدا کرده‌اید و هدف پشت این ابزار را شناخته‌اید.

استفاده از این قراردادها می‌تواند با تحلیل درست بازار، سود شما را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد. با این حال، مهم است که بدانید ‘سهام اختیار معامله چیست’ تنها یکی از عوامل موفقیت در این روش است و تقویت قدرت تحلیلی خود و استفاده از روش‌های دقیق برای پیش‌بینی قیمت‌های آینده، همچنان امری ضروری است.