صنعت پالایشی و نفت و گاز از اصلی ترین صنایع در کشور ما محسوب میشود و هر تغییر و تحولی در این صنعت بر سایر صنایع نیز اثرگذار میباشد.

در این گزارش ابتدا به برسی صورت های سود زیان شرکت های پالایشی ( شبندر، شپنا، شتران، شبریز، شراز، شاوان) و محاسبه حاشیه سود ناخالص ۵ فصل اخیر شرکت های موجود در این صنعت پرداختیم. سپس به محاسبه کرک اسپرد سه محصول اصلی این شرکت ها و مقایسه با دیگر شرکت ها پرداختیم.

معرفی مختصر پالایشی های معروف

شپنا

خوراک شپنا نفت خام مارون اهواز میباشد. محصول اصلی شپنا نفت گاز یا گازوئیل می باشد که حدود ۴۵ درصد از وزن محصولات آن را شامل می شود و پس از نفت گاز محصولات بنزین و نفت کوره درای بیشترین مبلغ فروش میباشند.

شبندر

شبندر تنها شرکت پالایشگاهی در ایران است که از نفت سنگین به عنوان خوراک استفاده میکند. به همین علت سهم نفت کوره از کل فرآورده های تولیدی این شرکت بیش از سایر محصولاتش میباشد. و بعد از این محصول بنزین موتور و نفت گاز بیشترین مبلغ فروش را دارا میباشند.

شتران

شتران نیز نفت خام مورد نیاز خود را به طور روزانه توسط شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب از میدان‌های نفتی مارون و اهوازتأمین می‌کند. محصولات اصلی این شرکت نیز نفت گاز، بنزین و نفت کوره میباشد.

شبریز

شرکت پالایش نفت تبریز با ظرفیت ۱۱۰ هزار بشکه در روز فعالیت می کند. عمده خوراک این شرکت نفت خام سبک می باشد و محصولات اصلی آن نفت کوره، نفت گاز، وکیوم باتوم و بنزین میباشد. همچنین این شرکت مالک ۴۸ درصد از شرکت پتروشیمی تبریز می باشد.

شراز

شرکت پالایش نفت شیراز جزو واحد های تجاری فرعی شرکت گروه گسترش نفت و گاز پارسیان می باشد. ظرفیت اسمی فرآوری روزانه شراز ۶۰ هزار بشکه نفت خام میباشد. و محصولات اصلی این شرکت که در فروش نقش اساسی دارند به ترتیب  نفت گاز، بنزین و نفت کوره میباشد.

شاوان

شرکت پالایش نفت شاوان در سال ۱۳۷۷ در استان هرمزگان، جزیره لاوان تاسیس شده است. فعالیت اصلی شرکت، انجام عملیات پالایشی و فرآورش نفت خام و سایر هیدروکربورها، ساختن فرآورده های نفتی از قبیل بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و سایر مشتقات و فرآورده های جانبی میباشد. سهامدار عمده این شرکت نیز سازمان تامین اجتماعی میباشد. که سهمی ۵۱ درصد دارد.

صندوق سرمایه گذاری پالایشی یکم در تاریخ ۰۹/۰۹/۱۳۹۹ فعالیت خود را آغاز کرده است. موضوع فعالیت آن، خرید انواع اوراق بهادار از جمله سهام و حق تقدم سهام درصنعت فرآورده های نفتی، کک و سوخت هسته ای است. در شکل زیر ترکیب سبد سرمایه گذاری این صندوق مشاهده می شود. نماد شپنا عمده سرمایه گذاری را به خود اختصاص داده و بعد از آن شبندر و شتران قرار میگیرند.

نحوه مدیریت صندوق پالایش

در شکل زیر نحوه مدیریت دارایی های پرتفوی در طول فعالیت صندوق بررسی شده است. با توجه به این که کلا در ۴ سهم پالایشی پرتفوی سهامی دارد، خیلی جای مانور در سهام نبوده و در یک بازه ی محدود ترکیب سهام تغییر کرده است. در شکل بعدی میزان درصد کل سهام خریداری شده از پرتفوی نمایش داده شده است.

سهام صندوق پالایش یکم

بازدهی سهام پالایشی و صندوق در چارت زیر بررسی شده است. شبندر با ۱۶۸ درصد در صدر بازدهی ها قرار گرفته است. در پله های بعدی شبریز با بازدهی ۱۰۸ درصد، شپنا ۸۶ درصد، شتران ۳۸ درصد قرار دارند و بازدهی صندوق حدود ۲۷ درصد بوده است. همچنین در این بازه ی زمانی شاخص کل ۴۷ درصد و شاخص فرآورده های نفتی ۸۹ درصد رشد کرده اند. همچنین در بررسی ریزش اواسط اردیبهشت ماه ۱۴۰۲، کمترین ریزش مربوط به شپنا بوده است که تقریبا سر به سر شده است.

بیشترین ریزش مربوط به شبریز با ۳۳ درصد است و بقیه نمادها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد اصلاح قیمتی داشتند. شاخص کل ۱۴ درصد و صندوق ۳۰ درصد از سقف قیمتی اردیبهشت ریزش داشته اند.

نسبت قیمت به خالص ارزش دارایی صندوق پالایش

در ابتدای فعالیت، صندوق همراه با ریزش سهام پالایشی ریزش ۶۰ درصدی تجربه کرد اما نسبت  P/NAVدر محدوده ی نسبتا منطقی بود اما در انتهای سال ۹۹ با رشد ۲۵ درصدی شاخص فرآورده های نفتی، صندوق دو برابر شد که اصلا با رشد سهام پالایشی متناسب نبوده و همانطور که در شکل زیر مشاهده میشود، P/NAV صندوق بالاتر از یک بوده و حتی به ۴/۱ هم رسید.

حباب بزرگی که تشکیل شده بود ترکید و دوباره پس از رسیدن به P/NAV یک، اصلاح قیمتی فرآورده های نفتی به پایان رسد و رشد مجددی آغاز شد که این امر باعث شد تا دوباره تحت هیجان ناشی از این رشد، نسبت مذکور به ۲/۱ برسد و دوباره تخلیه حباب حتی زودتر از اصلاح قیمتی سهام پالایشی اتفاق افتاد و به زیر یک رسید. رشد سوم سهام پالایشی در اسفند سال ۱۴۰۰ آغاز شد و شاخص فرآورده های نفتی حدود ۶۸ درصد رشد داشت اما این بار رشد صندوق پالایشی تنها ۳۰ درصد بود.

این امر باعث شد تا اواسط تابستان ۱۴۰۱ نسبت P/NAV کاهش یابد و به ۶۰ درصد رسید. در نهایت قیمت صندوق همراه با موج صعودی پاییز ۱۴۰۲ همراه شد و رشد آن اهرمی تر و بالاتر از رشد سهام پالایشی بوده که باعث شد P/NAV به یک برسد. پس از اصلاح قیمتی در اردیبهشت ماه اکنون P/NAV در حدود ۷۷ درصد است.

چشم انداز نفت و دلار برای صندوق 

با فرض ثابت ماندن کرک اسپردها، افزایش نرخ نفت و نرخ دلار عوامل  تعیین کننده بر سود پالایشگاه ها هستند. نرخ نفت WTI (West Texas Intermediate) در چهار سال اخیر در شکل زیر مشاهده می شود. پس از افزایش نرخ نفت تا بشگه ای ۱۱۴ دلار ریزش قیمتی آن شروع شده و در ماه می ۲۰۲۳ به ۶۸ دلار رسید. نرخ نفت در سپتامبر به ۹۰ دلار رسید و اکنون نیز نرخ آن در حوالی ۷۱ دلار است. نرخ فعلی نفت سنگین ایران نیز حدود ۷۶ دلار است.

حاشیه سود ناخالص پالایشی ها

روند حاشیه سود ناخالص شرکت ها با توجه به نمودار بالا در ۵ فصل اخیر کاهشی بوده است به طوری که از میانگین ۲۰ درصد در فصل بهار ۱۴۰۱ به میانگین ۵ درصد در فصل بهار ۱۴۰۲ رسیده ایم و در همین فصل بهار حتی حاشیه سود ناخالص شبریز منفی ۲ درصد بود.

علت این کاهش حاشیه سود ناخالص پالایشی ها این است که روز ۵ اسفند ۱۴۰۰( ۲۴ فوریه ۲۰۲۲)، روسیه تهاجم گسترده‌ای را به اوکراین، همسایه غربی خود آغاز کرد که نشان‌دهنده تشدید چشمگیر بحران روسیه و اوکراین است که از سال ۲۰۱۴ آغاز شده بود.

این تهاجم بزرگ‌ترین حمله نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم است و به همین علت قیمت نفت برنت از ۹۸ دلار به ۱۲۸ دلار در ۱۷ اسفند ماه رسید و به همین علت و بالا رفتن نرخ هر بشکه نفت حاشیه سود ناخالص شرکت ها رشد کرد و پس از ۳ ماه و متعادل شدن قیمت هر بشکه نفت حاشیه سود ها کاهش یافت به طوری که در ۳ ماهه منتهی به شهریور ماه ۱۴۰۱ میانگین حاشیه سود ناخالص ۶ شرکت بورسی به ۱۰ درصد کاهش یافت.

هم اکنون نیز مجدد قیمت هر بشکه نفت افزایشی بوده و انتظار میرود حاشیه سود ناخالص شرکت های پالایشی در فصل تابستان ۱۴۰۲ نسبت به فصل گذشته افزایشی باشد و این گروه مورد توجه بازار قرار بگیرد.

مقاسیه کرک اسپرد بنزین پالایشی ها

همان طور که در در مباحث بالا مطرح شد با افزایش قیمت نفت در فصل اول سال مالی ۱۴۰۱ کرک اسپرد بنزین شرکت ها نیز رشد کرد به طوری که میانگین کرک اسپرد این فصل ۳۳ درصد بوده است. و پس از ان روند نزولی به خود گرفته به طوری از میانگین ۲۰ درصد طی سال ۱۴۰۱ به  میانگین ۸ درصد طی سه فصل اول ۱۴۰۲ رسیده است.

مقاسیه کرک اسپرد نفت گاز پالایشی ها

کرک اسپرد نفت گاز نیز مثل بنزین طی سال ۱۴۰۱ کاهشی بوده و از میانگین ۴۸ درصد به ۲۴ درصد در زمستان ۱۴۰۱ رسیده است. خوشبختانه در سال ۱۴۰۲ روند صعودی کرک اسپرد نفت و گاز شرکت ها را شاهد بودیم و میانگین آن در فصل پاییز ۱۴۰۲ به ۳۳ درصد رسیده است.

بررسی افزایش نرخ دلارِ محاسباتی قیمت پایه فرآورده های نفتی بر پالایشی ها

مقاسیه کرک اسپرد نفت کوره پالایشی ها

در کرک اسپرد نفت کوره شرایط نسبت به سایر محصولات متفاوت است و کرک اسپرد های این محصول در اغلب اوقات منفی می باشد و شرکت محصول خود را با زیان میفروشد و انتظار میرود با رشد قیمت نفت محصول نفت کوره در نقطه سر به سر تولید و حتی سود اندک بفروشند.

در کل در بین سه محصول پر فروش شرکت های پالایشی به ترتیب نفت گاز، بنزین، و نفت کوره دارای بیشترین کرک اسپرد ها هستند در فصل پاییز ۱۴۰۲ میانگین قیمت نفت مصرف شده ۷۴ دلار بوده است.